Preslušajte MOST NA ĐURĐEVIĆA TARI
Rijeka Tara, duga 158 kilometara, spada u najdužu rijeku u Crnoj Gori. Protiče između planina Bjelasice, Sinjajevine, Durmitora i Ljubišnje. Kanjon Tare, sa dubinom od 1000 metara, najdublji je kanjon u Evropi, a posle Kolorada, drugi po dubini u svijetu. Malo je mjesta na kojima se Tara mogla premostiti, a upravo je jedno od njih bilo rezervisano za izgradnju mosta na Đurđevića Tari.
Na međunarodnom konkursu Ministarstva građevina Kraljevine Jugoslavije koji je objavljen 1937. godine, po projektu inžinjera Milata Trojanovića, najpovoljniju ponudu dala je firma „Andonović“ iz Pančeva. Na tom dijelu kanjona Tara je dijelila dva sela, Budečevicu i Trešnjicu. Mještani tih sela bili su vrlo uzbuđeni zbog činjenice da će najveći most u Evropi povezivati dva do tada nepoznata sela. Pjesnik Vito Nikolić je zapisao sjećanje jednog mještanina koji je rekao da „u to vrijeme nije bilo auta ni u Pljevljima, ni u Šavniku, ni na Žabljaku, a jedini koji je ovuda prolazio bio je kamion nekog Krsta Mićevića iz Rudog, pa kako onda da se vjeruje da će neko za jedan kamion praviti najveći evropski most.” (Gluščević, 2011)
Izgradnja Mosta na Đurđevića Tari, koji je tada bio jedan od najvećih poduhvata savremene arhitekture toga doba, počela je 1938. godine, a završena je u novembru 1940. godine. Najveći problem tokom izgradnje ovoga mosta predstavljala je izgradnja skele iznad ambisa od 1000 metara, pa je za taj poduhvat angažovan inžinjer švajcarskog porijekla, Ričard Koraj.
Skela se pravila od smrčevog drveta koje je prikupljano iz obližnjih šuma. Za ovu skelu, tada najveću drvenu skelu na svijetu, potrošeno je 650 kubnih metara drveta. Ova skela, visoka 141 metar, sa rasponom od 116 metara, završena je nakon šest mjeseci, uz pomoć neustrašivih mještana koji su se bez ikakvih pomagala i obezbjeđenja vješto verali skelama iznad ogromnog ambisa kanjona Tare. Zimi je nevrijeme, praćeno kišom i jakim vjetrovima, pomjeralo skelu i pravilo zastrašujuće zvuke. Ona i dalje drži rekord najveće skele na svijetu, jer je izgradnja rvenih skela davno prevaziđena u građevinarstvu. (Gluščević, 2011)
Prema Pavićeviću, „Profesor Trojanović i švajcarske kolege su sa divljenjem govorili o graditeljima, durmitorcima i „čudom se čudili“ njihovoj spretnosti da se nekakvim opancima od kozje kože veru po toj velikoj skeli bez straha.“ Kada je sagrađen bio je to navjeći drumski most od armiranog betona u Evropi, sa dužinom od 365 metara, koja se simbolično pokalapa sa brojem dana u godini, visinom od 168 metara iznad rijeke Tare, sa pet lukova, a najvećim lukom od 116 metara. Širina mosta je oko šest metara, sa dvije pješačke staze koje prate kolovoz. (Rahović, 2009b)
Demontiranje skele počinje neposredno pred okupaciju Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu, pa najveći most u Evropi, umjesto otvaranja, bio rezervisan za prelazak okupatorskih tenkova, 17. aprila 1941. godine, pa su ti tenkovi ujedno bili i prva vozila koja su prešla preko ovoga mosta.
Da bi onemogućili dalji prelazak okupatorskih trupa, početkom 1942. godine Vrhovni štab izdaje naređenje da se poruši most na Đurđevića Tari. Rušenje je povjereno jednom od inžinjera koji su učestvovali u izgradnji mosta, Lazaru Jaukoviću koji je 6. maja 1942. godine vješto postavio mine i srušio peti luk mosta, čime je najveći dio mosta ostao sačuvan i netaknut. Zbog te odluke okupatori su 2. avgusta 1942. godine uhvatili inžinjera Jaukovića i strijeljali ga upravo na ovom mostu, o čemu svjedoči natpis na kamenoj ploči u Budečevici.
Nakon oslobođenja, 1946. godine, peti luk mosta je obnovljen (vidno drugačijim arhitektonskim stilom) i most je svečano pušten u saobraćaj 22. septembra 1946 godine. Nakon rata, most je postao poznat i van granica Jugoslavije, pa je privlačio pažnju mnogih zainteresovanih avanturista, posjetilaca, pjesnika, književnika, režiseta i turista. Most danas predstavlja jednu od glavnih poveznica Crne Gore sa Srbijom i Bosnom, preko Nikšića, Žabljaka i Pljevalja.
Pjesma Janka Đonovića o mostu na Tari: (Đonović, 1963)
„Je li to nad ambisom ptičji let
između dva grebena, dvije stijene?
Tanak, lak i drhtav most
lebdi između oblaka i mene.
Je li to korak naš u ljutom kamenjaru?
K’o da je orao preletio od zida k zidu
i prenio na krilima
seljačiće što u školu idu.
Ta vitka, usamljena magistrala u divljini –
uzdignuta, istanjena djevojačka obrva
iznad nemirnih očnih padova
sa lica naših ulica i gradova.
Taj zamah naš u kamenu, u praiskonu,
brid misli, luk snage, grč mišica,
i ta Tara u ponorima, dolje,
izubijana, modra, vječna prkosnica!
Lomi se, ruši niz vrletno stijenje
i ne znaš je li to ona il’ polegla hajdučka trava
što pred vjetrovima, u dubinama,
drhti i poigrava.
Zelena je, k’o da je sve lišće gora
u sebe upila.
Bijela je, k’o da je sve gorske snjegove
u sebi otopila.“
Fotografije izvor: 01, 02, 03 – Frejmovi preuzeti iz serijala “Mostovi na Tari” RTCG (Autorka: Nada Rahović)
