Preslušajte MOST NA MOŠTANICI
Pored ostataka mosta u blizini nekadašnje Dokleje, na području Crne Gore postoji i nekoliko rimskih mostova od kojih je najočuvaniji „most na Moštanici“ ili „Rimski most“ u naselju Velika Moštanica u blizini Nikšića. Ovo nije jedini kameni most u nikšićkoj opštini, postoje i mnogi drugi mostovi koji svjedoče da je Nikšić, u rimsko doba poznat kao „Anderva“, a u Srednjem vijeku kao „Onogošt“, bio strategijski i trgovački centar, ali i važna raskrsnica puteva.
Most na Moštanici je, po nekim indicijama, izgrađen u III vijeku, a tokom Drugog svjetskog rata razrušen je do temelja jer su ga porušili Partizani da bi blokirali italijanske trupe koje su krenule ka Nikšiću. (Ivanović, 2006). Most je obnovljen inicijativom Zavoda za rekonstrukciju i restauraciju 1957. godine, pod vođstvom arhitekte Đoka Minjevića, a po uzoru na fotografiju iz 1904. godine, crteže slikara Ilije Šobajića i predratnih razglednica.
Most na Moštanici predstavlja jedan od najstarijih sačuvanih mostova u Crnoj Gori i stavljen je pod zaštitu države kao kulturno dobro. U njegovoj blizini su pronađenje cijevi nekadašnjeg vijadukta koji je snadbijevao naselje Moštanica, za koje se smatra da je bio centar nekadašnjeg antičkog Nikšića. (Radojević & Samardžić, 1986) Na tom području lokalni seljaci povremeno pronalaze rimske novčiće, kao i novčiće iz srednjovjekovnog Dubrovnika. U blizini su pronađene i cijevi starog vodovoda, koji je nekada opskrbljivao naselje u Moštanici vodom tijekom sušnih razdoblja. (Rahović, 2008b)
Ovaj most se nalazi na starom putu prema Grahovu, Trebinju i crnogorskom primorju. Smatra se da je to nekada bio dio starog rimskog puta koji je iz Epidauruma preko Risna i Grahova vodio do Skadra. (Ivanović, 2006) Prema arhitekti Branu Rakojeviću, ovaj most je bio poznat po tome da je često razaran i obnavljan, a postoje materijalni dokazi koji to potvrđuju. On smatra da je u samom tijelu mosta ugrađen srednjovjekovni stećak, što ukazuje da je most obnavljan, a posljednje razaranje mosta desilo se u decembru 1941. godine kada su partizani minirali most kako bi spriječili prodor okupatora. Tok rijeke Moštanice je prekinut tokom izgradnje sistema Glave Zete, pa je prema Rakojeviću „ovaj most doživio najtužniju sudbinu koju može doživjeti jedan most, on je ostao bez svoje rijeke.” (Rahović, 2008b)
Most je izgrađen u tipično rimskom stilu, dug je dvadeset i dva metra i ima pet jednakih lukova, između kojih se nalazi pet otvora nepravilnog oblika. Izrađen je od kamenih blokova koji su spajani malterom, istucanom ciglom i kozjom dlakom. (P. Šobajić, 2017) Od originalne strukture mosta, koji je rađen od precizno tesanog kamena, vidljivi su samo ostaci potpornog zida, uzvodne strane stubova i dva luka, a na starom potpornom zidu na lijevoj obali mosta nalazi se manji otvor s arhivoltom.
Prema istom autoru, danas most ima pet većih polukružnih otvora i četiri manja olakšavajuća otvora koji su karakteristični za mostove s većim rasponom svodova, a koriste se kako bi se smanjila težina stubova, a time i cjelokupnog mosta. Riječno korito Moštanice je kamenito, pa se stub uz najveći otvor mosta nalazi na velikoj gromadi kamena, dok se ostali oslanjaju na velike kamene blokove. Stubovi su bez ledobrana, savršeno oblikovani i u obliku trougla s uzvodne strane mosta. (Rahović, 2008b)
Fotografije – izvor:01, 02, 03, 04, 05 – Arhiva Uprave za Zaštitu Kulturnih Dobara, Cetinje
06 – Fotografija iz kolekcije Boška Roganovića,
07 – Frejm preuzet iz serijala Nikšićki mostovi, RTCG (Autorka: Nada Rahović)
